.
سارکوم محل تزریق در گربه (FISS) — مقاله‌ای به‌روز و کاربردی
چکیده
سارکوم محل تزریق در گربه (FISS) تومور بدخیمی است که در محل‌های تزریق واکسن یا دیگر داروها ایجاد می‌شود. این تومورها معمولاً به‌صورت محلی بسیار تهاجمی‌اند، نیازمند تشخیص زودهنگام و مدیریت جراحی/رادیوتراپی دقیق هستند. هرچند ارتباط مستقیم علت‌ـ‌معلولی بین یک واکسن مشخص و FISS اثبات‌نشده است، شواهد نشان می‌دهد التهاب مزمن در محل تزریق نقش کلیدی در پاتوژنز دارد و راهکارهای پیشگیری و پایش پس از تزریق (مثل قاعدهٔ «۳-۲-۱») اهمیت زیادی دارند.
۱ — تعریف و اهمیت بالینی
FISSها گروهی از تومورهای مزانشیمی (اغلب فیبروسارکوما و دیگر انواع نرم‌تیشویی) هستند که در محل تزریقات در گربه‌ها شکل می‌گیرند. این تومورها اغلب رشد سریع محلی و نفوذگر به بافت‌های مجاور دارند و کنترل آنها دشوار است؛ نرخ متاستاز گزارش‌شده متغیر اما معمولاً کمتر از برخی سارکوم‌های دیگر است، در حالی که عود موضعی شایع و چالشی است.
۲ — پاتوژنز: التهاب مزمن، پاسخ ایمنی و نقش ماکروفاژها
نظریهٔ غالب می‌گوید التهاب شدید یا مزمن در محل تزریق (مثلاً در اثر ادجوانت‌ها یا مواد تحریک‌کننده) می‌تواند فرآیندهای ترمیمی را دچار اختلال کند و در عرض زمان موجب تبدیل بدخیم سلولی شود. تحقیقات نوظهور نشان می‌دهند که ماکروفاژهای وابسته به تومور (TAMs) در محیط میکروتومور نقش مهمی در رشد و تهاجم FISS دارند؛ چگالی و نوع ماکروفاژها با خصائص تومور و میزان تهاجم آن همبستگی دارد و این مسیر می‌تواند هدف درمان‌های ایمونولوژیک آینده باشد. این یافته‌ها افق جدیدی برای توسعه درمان‌های هدفمند ایمنی‌محور باز می‌کنند.
۳ — چگونه آن را تشخیص می‌دهیم؟
- مشاهده بالینی: هر توده یا ورم در محل تزریق که بیش از ۳ ماه پایدار بماند، یا بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر شود، یا در عرض ۱ ماه رشد کند، باید جدی گرفته شود (قاعدهٔ «۳-۲-۱»). در این موارد بیوپسی (نمونه‌برداری) ضروری است.
- نمونه‌برداری: در اکثر موارد بیوپسی هسته‌ای یا incisional biopsy توصیه می‌شود؛ برداشت کامل (excisional) اولیه کوچک و «پوسته‌ای» می‌تواند تشخیص و درمان را مشکل‌تر کند.
- تصویربرداری: برای ارزیابی گسترش محلی و برنامه‌ریزی جراحی از رادیوگرافی، سونوگرافی یا CT/MRI استفاده می‌شود.
- آزمون‌های ایمونوهیستوشیمی و بیومارکرها: مطالعات اخیر نشان می‌دهند مولکول‌های التهابی و متالوپروتئینازها (مثل MMP-2, MMP-9) و COX-2 پروفایلی دارند که می‌تواند به تفکیک FISS از سایر ضایعات و درک زیست‌شناسی تومور کمک کند.
۴ — گزینه‌های درمانی و شواهد نوین
- جراحی رادیکال با حاشیهٔ وسیع: بهترین شانس کنترل موضعی زمانی حاصل می‌شود که تومور با حاشیه‌های تمیز و وسیع برداشته شود. «پوسته‌برداری» ناقص منجر به عود بالا می‌شود.
- رادیوتراپی (پرتودرمانی): رادیوتراپی پیش از یا پس از جراحی برای کاهش خطر عود موضعی و کنترل باقیمانده‌های میکروسکوپی ارزشمند است و در بسیاری از مراکز به‌عنوان بخشی از درمان استاندارد در نظر گرفته می‌شود.
- شیمی‌درمانی و درمان‌های کمکی: بسته به مورد، بعضی از پروتکل‌ها شیمی‌درمانی یا الکتروکموترپی/نانوذرات دارویی را در شرایطی که جراحی کامل امکان‌پذیر نیست یا برای کنترل سیستمیک پیشنهاد می‌دهند؛ اما اثربخشی کلی و استانداردهای دقیق هنوز در حال تکمیل است.
- آینده: ایمونوتراپی هدفمند: با توجه به نقش TAMs و نشانگرهای التهابی، ایمونوتراپی و داروهای هدفمند ممکن است در آینده مکمل یا جایگزین‌هایی برای کاهش عود باشند؛ پژوهش‌های ۲۰۲۴–۲۰۲۵ در این زمینه در حال پیشرفت‌اند.
۵ — پیشگیری و راهنمای کاربردی برای دامپزشکان
- اصل تعادل: خطر نادر FISS باید در مقابل فواید واکسیناسیون سنجیده شود؛ قطع واکسیناسیون عمومی توصیه نمی‌شود. ولی می‌توان برنامهٔ واکسیناسیون را بر اساس ریسکِ فردی تنظیم کرد.
- محل تزریق استراتژیک: تزریقات واکسن و داروها بهتر است در نواحی انتهایی اندام انجام شود (مثلاً پایین ران یا بازو) تا در صورت بروز تومور، امکان برداشتن رادیکال‌تر تومور فراهم باشد.
- آموزش مالکین: گزارش سریعِ هر توده‌ای در محل تزریق.
۶ — پیام برای صاحبان گربه
اگر پس از واکسن یا هر تزریق، یک توده در محل دیده یا لمس شد:
- آرام بمانید، اما توده را زیر نظر داشته باشید.
- اگر توده بیش از ۳ ماه باقی ماند، بیش از ۲ سانتی‌متر بود، یا طی ۱ ماه رشد کرد، فوراً به دامپزشک مراجعه کنید (۳-۲-۱).
- از دست‌کاری یا فشار دادن توده خودداری کنید و پیش از تصمیم‌گیری دربارهٔ برداشتن آن با دامپزشک مشورت کنید.
جمع‌بندی
سارکوم محل تزریق در گربه‌ها نادر اما بالای‌اندازهٔ توجه است، زیرا تهاجم موضعی و نرخ عود بالایی دارد. دستاوردهای اخیر در حوزهٔ زیست‌شناسی تومور — از جمله نقش ماکروفاژهای مرتبط با تومور و نشانگرهای التهابی — مسیرهای جدیدی برای درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی باز کرده‌اند. اما در عمل روزمره، بهترین راهکار ترکیبی از پیشگیری منطقی (برنامهٔ واکسیناسیون حساب‌شده و انتخاب محل تزریق مناسب)، پایش دقیق پس از تزریق و برخورد سریع و رادیکال با توده‌ها (جراحی + رادیوتراپی) است.
منابع
- ABCD Guideline — Guideline for Feline Injection-Site Sarcoma.
- Gomes H. et al., Unlocking the role of tumor-associated macrophages (TAMs) in feline injection-site sarcomas (2025).
- Recent surgical/radiotherapy outcome studies (2025) — جراحی رادیکال و نقش رادیوتراپی در کنترل موضعی.
- Wojtkowska A. et al., Comparison of MMP-2, MMP-9, COX-2 and related markers in FISS (2024).
- WSAVA / VGG & 2024 vaccination guideline discussions and «۳-۲-۱ rule» برای پایش واکسن‌ها.
